– Ասում են, թե այնտեղ տարօրինակ մի ուժ է իշխում՝ գերբնական, անբացատրելի ու անտեսանելի: Այն գայթակղում է, խաբում, կուլ տալիս, ստիպում ինքնակամ ենթարկվել իրեն՝ տենչալով սողալ իր առաջ: Այն կանչում է: Լսել եմ, թե արտասովոր մեղեդիով է կանչում՝ լացի ձայն հիշեցնող մեղեդիով: Ու ցանկացածն, ով գտնում է կանչող ուժը, հավերժ մնում է այնտեղ՝ այգում: Նա այլևս չի լքում այն, չքվում է բոլորի կյանքից, թողնում մեզ ծանոթ աշխարհները:
Գերդան ուշադրությամբ լսում էր սպիտակամազ կնոջը: Տարօրինակ է նա ամեն առավոտ այդ այգու մոտով էր աշխատանքի գնում, բայց երբևէ կասկածելի որևէ բան չէր նկատել: Այն ամենասովորական այգիներից մեկն էր թվում, որի նմանները շատ էին քաղաքում: Այգի, ուր առավոտյան վազքի էին դուրս գալիս ծերունիները, որտեղ երիտասարդները զբոսանքի էին հանում իրենց շներին և որտեղ երեկոյան թաքուն համբուրվում էին սիրեկանները: Այնքան սովորական էր այդ այգին, որ Գերդան հաճախ անգամ չէր էլ նայում դրա կողմը: Անգամ երբ հյուրանոցում, որտեղ աշխատում էր, բարձրանում էր համարներից մեկն հարդարելու ու հայացքը պատուհանից դուրս էր գցում՝ նայում էր երկնքին՝ անտեսելով այն ամենն, ինչ ներքևում էր: Իհարկե, այն սենյակներից, որոնք զարդարված են թանկարժեք գորգերով ու մետաքսե անկողիններ ունեն, հազիվ թե ինչ-որ մեկը ներքև նայեր՝ այնտեղ հայտնվողները կարծես կորցնում են ներքև նայելու ունակությունն ու Գերդան էլ, թեկուզ յուրովի, բայց կորցրել էր այն: Շենքերի նախշն ընդամենը քաղաքին գցած սփռոց էր թվում այդ բարձրությունից, իսկ երկինքը՝ այնքան մոտ։ Զարմանալի չէր, որ իր մտքով անգամ չէր անցել այդ սենյակների բարձրությունից խորհրդավոր այգու կողմը նայել, էլ ուր մնաց, թե նկատեր դրա խորհրդավորությունը: Գերդան կտրվեց մտորումներից, Կայի կողմ շրջվեց ստուգելու համար լսու՞մ էր արդյոք, թե՞ ոչ, ու նկատեց, թե որքան հիացած էր վերջինս: Մի՞թե նրան էլ հետաքրքրեց այն մեղեդին, որ կանչում է: Ու մի՞թե նա կգնա խորհրդավոր այգի` անձամբ պարզելու, թե ինչ կա դրա խորքում:
– Կայ, – վախենալով սիրելիի պատասխանից՝ նրան դիմեց Գերդան, – Մտքիդ հո չկա՞ գնալ այնտեղ:
Կայը ժպտաց ու Գերդային, ով քիչ առաջ խորհում էր այն մասին, թե այդ այգում խորհրդավոր որևէ բան չկար, այժմ սարսափեցրեց միայն միտքը, որ Կայը կարող էր այնտեղ գնալ: Գուցե այն պատճառով, որ իրեն միայն իր սիրելիներն են հետաքրքրում, որ միայն նրանց համար է ցավում սիրտը: Եթե Կայը կորեր այդ այգում, Գերդան էլ երբեք չէր մոռանա դրա գոյության մասին: Ու ամեն անգամ կանգառից մինչև հյուրանոց գնալիս ու հյուրանոցի պատուհաններից նայելիս՝ նրա ուշքն ու միտքն այդ այգին կլիներ:
«Ինչպե՞ս կարող է Կայը կորչել մի փոքրիկ այգում, որտեղ ամեն օր բազմաթիվ մարդիկ են զբոսնում, – մտքում ինքն իրեն դիմեց Գերդան, – Հիմար մտքեր են, գլուխդ ամեն տեսակ սուտ ու փուչ բաներով ես լցնում»:
Նա, իհարկե, ոչ մի անագամ չէր եղել այդ այգում, եթե չհաշվենք ցանկապատից ներս մտնելն ու մուտքին մոտ՝ ծառերի ստվերի տակ որևէ մեկին սպասելը: Իրո՛ք չէր եղել։ Չգիտեր, թե որքան է դրա մեծությունը, թե մինչև ուր է այն ձգվում և ինչ կա այնտեղ՝ դրա խորքում: Գիտեր միայն, որ այն շատ մոտ է՝ քթի տակ, ու նշանակում է՝ նաև անհետաքրքիր զբոսանքների համար: Ի՞նչ իմաստ կար գնալու մի տեղ, ուր ամեն օր կարող ես գնալ։
Գերդան մտածում էր, որ եթե այգին մոտ էր, ուրեմն՝ փոքր։ Քաղաքում, ուր ապրում ես, մեծ բաներ չեն լինում։ Մեծ բաներն հեռու են՝ այնտեղ, ուր օդանավերով ես հասնում, ծովերի հակառակ կողմում ու էլ ավելի հեռու։ Եվ ուրեմն՝ Կայը չէր կարող մոլորվել կամ կորչել այդքան փոքրիկ ու իր տանն այդքան մոտ տարածքում։ Որքան էլ որ այդ տարածքը մոգական համարվեր։
Այնուամենայնիվ, երբ հաջորդ առավոտյան Գերդան աշխատանքի գնալիս իջավ ավտոբուսից ու հայացքն այգու կողմ հառեց, մի պահ կանգ առավ: Հավանաբար՝ այնքան էլ չէր ուշանա, եթե մի փոքր զբոսներ այգում՝ պարզապես համոզվելու համար, որ այն փոքր էր, անվտանգ, ու որ Կայն այնտեղ չէր կարող կորչել:
Արդեն լույս էր, ու վախենալու ոչինչ չկար այնտեղ, մարդիկ էլ, սովորականի պես, շրջում էին ներսում: Գերդայից մեծ համարձակություն չպահանջվեց այգի մտնելու համար։ Այն նման էր մնացած բոլոր այգիներին, ուր առավոտյան վազքի էին դուրս գալիս ծերունիները, որտեղ երիտասարդները զբոսանքի էին հանում իրենց շներին և որտեղ երեկոյան թաքուն համբուրվում էին սիրեկանները: Նա քայլեց մի փոքր, իսկ կանչող մեղեդին չկար ու չկար: Համենայն դեպս ինքն այն չէր լսում: Քայլեց մի փոքր էլ ու… Մտածեց, որ գուցե հենց այդ մեղեդին էր իրեն այդտեղ բերել: Մեղեդին, որ սպիտակամազ պառավի խոսքերից հետո նվագում էր իր ներսում: Մեղեդի՝ այս այգու խարհրդավորության մասին: – Ոչ մի բան էլ չկա սրա մեջ, – ինքն իրեն ասաց Գերդան, – Ամենասովորական այգին է: Պարզապես պառավն այնպես պատմեց, որ ստիպեց ինձ հավատալ իրեն: Եվ նա հեռացավ համոզված, որ Կայի համար այնտեղ վտանգավոր ոչինչ չկար: Եթե անգամ, պառավի խոսքերին հավատալով, իր սիրեցյալը գար այդտեղ` կշրջվեր, ինչպես ինքը, ու դուրս կգար: Նա այդտեղ մնալու պատճառ չուներ։
Կայի մտքում էլ շարունակ արձգանքում էին պառավի խոսքերը: Նա էլի էր լսել, որ այգում այդ խորհրդավոր մի բան կար, բայց կարծում էր, որ միայն սնահավատների համար էր հորինված այդ պատմությունը ու համոզված էր, թե ինքն այդպիսին չէր, թեկուզ երբեմն-երբեմն զգում էր, որ վախենում էր ուրվականներից, կամ որ խուսափում էր իր ճանապարհը կտրող սև կատուներից:
– Մի՞թե սնահավատ եմ, – հարցնում էր ինքն իրեն ու փորձում էր խուսափել պատասխանից: Նա չէր ուզում սնահավատ լինել, քանի որ սնահավատ լինելը ծիծաղելի է և ոչ ոք չի սիրում սնահավատներին: Չգիտես ինչու, բոլորին թվում է, թե այլոց սնահավատությունն իրենց էլ կվնասի, նրանք չեն էլ փորձում լսել սնահավատներին: Հնարավոր է՝ իրենք էլ սնահավատ են ու, ժխտելով ուրիշին, խեղդում են իրենց ներսում ապրող սնահավատին: Հնարավոր է: Իսկ Կայն արդեն խեղդելու ուժ չուներ: Ծիծաղելի չէ սնահավատ լինելը: Մարդիկ պարզապես նախանձում են սնահավատներին, քանի որ նրանք հավատում են հրաշքների: Բացի այդ, անգամ եթե ինքը գնար այդ այգի, ո՞վ կիմանար, թե ինչի համար է գնում: Ամեն օր բազմաթիվ մարդիկ են զբոսնում այնտեղ։ Ո՞վ կմտածեր, որ ինքը՝ Կայը, գնացել է լսելու կանչող մեղեդին, պարզելու խորհրդավոր այգու գաղտնիքը:
Եվ Կայը գնաց այգի:
Արդեն մթնշաղ էր: Նա մտածեց, որ երբ դուրս գա այգուց, հյուրանոցից կվերցնի Գերդային ու միասին կգնան տուն: Կամ կզբոսնեն քաղաքում: Վաղուց միասին չէին զբոսնել:
Քամին օրորում էր ծառերի ճյուղերը, կարծես էլ ուրիշ անելու բան չուներ, երիտասարդները ման էին ածում իրենց շներին, ծերուկները զբոսնում էին իրար թևանցուկ, կամ միայնակ, ինչպես ինքը՝ Կայը: Վերջինս էլ ականջ էր անում: Տեսնես որտեղի՞ց պիտի լսեր մեղեդին` այն, որը կանչում է: Իսկ մեղեդին չկար: Հինգ րոպե չկար, չկար քսան րոպե: Ի վերջո՝ Կայն հոգնեց անիմաստ ականջ անելուց: «Ոչ մի բան էլ չկա այստեղ, – մտածեց նա, – Իզուր եմ փնտրում»: Որոշեց դուրս գալ, բայց դեռ վաղ էր Գերդայի ետևից գնալու համար: Կայը նստեց մոտակա նստարանին ու որոշեց զբաղվել միակ բանով, որով կարելի է զբաղվել, երբ մենակ ես ու մոտդ զբաղվելու ոչինչ չկա՝ սպասել:
Կաղալով՝ նրան մոտեցավ մի ծերուկ և նստեց կողքին: Տեսնես ինչու՞ հենց իր կողքին նստեց, երբ բազմաթիվ այլ նստարաններ կային այգում: Չէ՛ որ սովորաբար մարդիկ խուսափում են անծանոթների կողքին նստելուց, նրանք դատարկ նստարանը գերադասում են նրանից, որին անծանոթ է նստած:
– Ինչու՞ ես կաղում, – հարցրեց Կայը՝ մտածելով, որ ծերուկը զրույցի կարիք է զգում ու չկարողանալաով հորինել ավելի հետաքրքիր հարց:
– Կաղում եմ, քանի որ վայր եմ ընկել: Երբ շատ ջահել էի՝ մոտավորապես քո տարիքին, վազում էի այս այգում ու ոտքս դիպավ ա՜յ այն քարին, – ծերուկը մատնացույց արեց քարը ու ատելությամբ նայեց դրան, ասես այն ինքն էր եկել ու իր ոտքերի տակ մտել, – Ես վայր ընկա ու մինչև հիմա կաղում եմ:
«Ինչ լավ է, – մտածեց Կայը, – Ինչ լավ է, որ ծերուկը ցույց տվեց այդ քարը»: Ո՞վ գիտե, գուցե մի օր ինքն էլ որոշեր վազել այդ այգում և վայր ընկներ՝ դիպչելով այդ նույն քարին: Նա շատ էր վախենում կաղ դառնալուց: Գերդան իրեն հաստատ այդպիսին չէր սիրի:
– Մյուս կողմից ես գոհ եմ, որ վայր ընկա, – ասաց ծերուկը, – Հիմա բոլոր նրանք, ովքեր ճանաչում են ինձ, կիմանան, թե որտեղ է ա՜յ այն քարն ու կխուսափեն դրանից: Դու գիտե՞ս, թե ինչ կա այս այգում, Կայ:
«Տեր Աստված, – մտածեց Կայը, – Մի՞թե նա լսել է կանչող մեղեդու մասին»: Նրան այնքան հետաքրքրեց ծերուկի հարցը, որ անգամ չնկատեց էլ զրուցակցի շուրթերից հնչած իր անունը:
– Ի՞նչ կա:
– Իսկ դու ինչի՞ պակաս ունես:
Կայը խորհեց: Պիտի այնպիսի մի բան ասեր, որ ծերուկը չկարողանար տալ իրեն, չկարողանար ասել, թե այս այգում դա էլ կար: Պարզապես չէր ցանկանում նման հաճույք պատճառել այդ անծանոթին:
– Փողի՞, – ինքն իր հարցին փորձեց պատասխանել ծերունին, – Փառքի՞, հաճույքի՞, սիրո՞…
– Ես մայրական քնքշանքի կարիք ունեմ, – պատասխանեց Կայը: Նա շատ վաղ էր կորցրել մորը ու չէր էլ հիշում նրան:
– Հա՜ – հոգոց հանեց ծերունին այնպես, ասես ինքն էլ նույնն էր զգում, – Գիտե՞ս, երիտասարդ, այստեղ կա մի կին, որը կարող է տալ քեզ այդ քնքշանքը: Նա կարող է քո մայրը դառնալ: Նա կօգնի քեզ զգալ, թե ինչ է նշանակում սիրելի որդի լինել:
– Իրակա՞ն որդի:
– Այո: Քանի դեռ ինքդ կհավատաս, որ նրա իրական որդին ես, դու այդպիսին էլ կլինես ու նա երբեք-երբեք զգացնել չի տա, որ դա այդպես չէ: Նա կլինի քո մայրը, թեև դու չես լինի իր որդին:
– Այդ ինչպե՞ս, – քմծիծաղ տվեց Կայը, – Եթե նա ինձ չընդունի որդու պես, ես կզգամ ու չեմ ընդունի նրան իբրև իմ մայր:
– Էհ, իմ մորաքույր Գերտրուդ, – ժպտաց ծերուկը, – Նա երբեք ելակ չէր կերել: Իսկ երբ մահամերձ էր և իր խնդրանքով վերջապես համտես արեց այն, ասաց, թե դա իր կերած լավագույն ելակներն էին: Քեզ կթվա, Կայ, որ այդ կինն իրոք քո մայրն է, քանի որ դու երբեք չես զգացել, թե ինչ է իրական մայրը:
Կայը կիտեց հոնքերը:
– Ես ուզում եմ, որ ինձ թվա…
«Քանի դեռ ինքդ կհավատաս, որ նրա իրական որդին ես, դու այդպիսին էլ կլինես ու նա երբեք-երբեք զգացնել չի տա, որ դա այդպես չէ»: Ինչ-որ մեկին դա կարող էր ծիծաղելի թվալ, բայց Կայն ամենայն լրջությամբ էր վերաբերվում մորը: Նա գուցե սնահավատ էր, միամիտ, բայց գոնե փորձում էր ապրել նրանով, ինչ ուներ՝ թեկուզ հենց սնահավատությամբ ու միամտությամբ: Նա չէր փորձում, դրանք ժխտելով, հրաժարվել իր բաժին հրաշքից:
– Բարև մայրիկ, – ասաց նա, երբ կնոջ տնակ մտավ:
– Բարև որդիս, – այնքան քնքուշ ու սիրալիր նայեց կինը, որ Կայն իսկույն ջերմություն զգաց նրա հանդեպ, – Ես քո սիրելի կոտլետներից եմ պատրաստել ու քեզ համար կեռաս եմ գնել: Ախր, շատ ես սիրում:
«Մի՞թե», ինքն իրեն հարցրեց Կայը: Չէ՛ որ ինքն ամենից շատ Գերդայի թխած թխվածքն էր սիրում ու տապակած կարտոֆիլ: Բայց նա դեռ մոր պատրաստածը չէր կերել ու ոչինչ հաստատ չէր կարող ասել:
– Հա, սիրելի մայրիկ, ես շատ սոված եմ:
Այնքան շինծու հնչեց այդ «սիրելին»: Տեսնես մայրիկը չզգա՞ց դա:
Նրանք սեղան նստեցին: Կինն անդադար խոսում էր այն մասին, թե ինչ համով ու փափուկ երեխա էր Կայը, թե ինչ ծիծաղելի սովորություններ ուներ մանուկ հասակում ու ինչ բկլիկն էր: Կայն հասկացավ, որ մոր հետ կորցրել էր նաև իր ողջ մանկությունը: Իսկ այժմ այն իր առաջ բացում էր այս կինը: Դա հաստատ իր մայրն էր: Իր մայրն էր, քանի որ նա վաղուց երազել էր այդ մասին, իր մայրն էր, քանի որ նա ուներ մոր կարիքը: Նրանք իրար գրկած նստեցին բազմոցին ու միասին կինո նայեցին: «Ինչ լավ բան է մայրիկը, – մտածեց Կայը, – Նրա հետ երբեք մենակ չես ու միշտ ուշադրության կենտրոնում ես գտնվում»: Նա անգամ մոռացել էր, որ պիտի հյուրանոցից վերցներ Գերդային, որ պիտի գիշերը տուն գնար: Չէ՛ որ տունն այնտեղ է, որտեղ մայրիկդ է: Ու նա իր տանը մնաց:
Կայը կար ու չկար: Գերդան զգում էր նրա ներկայությունն ամենուր ու նաև բացակայությունը նրա: Չէր հասկանում, թե ուր է կորել սիրելին, թե ով է հափշտակել նրան, ով է խլել իրենից: Մեղավորն, անշուշտ, այդ այգին էր ու մեղեդին, որն ինքն այդպես էլ չէր լսել ու ամեն առավոտ անցնելով խորհրդավոր այգու մոտով՝ անիծում էր այն, որ այդքան սովորական ու հասարակ թվալով՝ կարողանում էր կուլ տալ մարդկանց: Ա՜խ, եթե ինքն էլ կարողանար լսել մեղեդին ու դրա ուղղությամբ գնալ, կգտներ Կային, կազատեր խաբեության ճիրաններից ու կտաներ իր հետ: Բայց Կայը սնահավատ էր, ավելին՝ նա սիրում էր պատրանքը: Գերդան չափազանց իրական էր` իրենը լինելու համար:
Մի առավոտ, աշխատանքի գնալու փոխարեն, աղջիկը նստեց այգու նստարաններից մեկին ու լաց եղավ: Նա այդ առիթով դեռ չէր լացել: Չէր լացել, քանի որ լացելով թաղում են, իսկ թաղելու համար դեռ վաղ էր: Այդ օրը, սակայն, չդիմացավ: Ու եթե լացեց, ապա արդեն թաղում էր:
Կաղ ծերուկը եկավ ու նստեց նրա կողքին: «Մարդասպան է գուցե», մտածեց Գերդան: Չէ՛ որ սովորաբար մարդիկ գերադասում են նստել դատարկ նստարանին, քան նրան, որին անծանոթ է նստած:
– Ինչու՞ եք կաղում, – հարցրեց աղջիկը, փորձելով սիրալիր թվալ ու մեղմել մարդասպանի սիրտը, որ նա՝ տեսնելով թե ինչ բարեհամբույր աղջիկ է ինքը, ձեռք չտա իրեն, թողնի ապրել:
– Ի ծնե եմ կաղում, – պատասխանեց ծերուկը, – Բայց երբ այդ հարցը տալիս է մեկը, ով պիտի վազելիս ա՜յ այն քարին դիպչի ու ընկնի, ասում եմ, որ հենց այդ քարն է մեղավորը: Ստում եմ, բայց ստով իմ ավելի օգտակար եմ լինում տիեզերքին, քան ճշմարտությամբ, որ ոչ մի խորհուրդ չունի: Ես ի ծնե եմ կաղ:
Ու Գերդան մտածեց, որ գուցե Կայն էլ դիպչել է ծերուկի ցույց տված քարին, վայր ընկել, սկսել է կաղալ ու հիմա՝ ամաչելով իր կաղությունից, չի վերադառնում իր մոտ:
– Ինչի՞ կարիք ունես, – հարցրեց ծերուկը:
– Կայի կարիքն ունեմ:
– Ես գիտեմ, թե որտեղ է նա: Ցույց տվեցի նրան ա՜յ այն քարն, ապա առաջարկեցի միասին վազել ու նա ընկավ՝ դիպչելով հենց այդ քարին: Այժմ նա ուրիշ է, Գերդա: Բայց եթե դու հավատաս, որ նա չի փոխվել, կարող ես վերադարձնել նրան:
– Որտե՞ղ է նա, – բղավեց Գերդան, չնկատելով ծերունու շուրթերից թռած իր անունը – Ես խոստանում եմ հավատալ, որ նա նույն Կայն է, անգամ եթե ոտքը դիպչել է այդ քարին ու սկսել է կաղալ:
– Դե լավ, – գլուխը ճոճեց ծերուկը, – Շատ լավ…
Հարկավոր էր հավատալ: «Ոչինչ, – մտքում կրկնում էր Գերդան, – Ոչինչ, որ Կայի ոտքն առել է քարին: Ոչինչ, որ նա լսել է իրեն կանչող մեղեդին»: Նա պատրաստ էր հավատալու, որ սիրելին առաջվանն էր: Այն նույն Կայը, որ առավոտյան սափրվելիս միշտ նույն երգն էր երգում, որ զզվում էր խմել ուրիշի բաժակից ու որն անբացատրելի հանգստությամբ ականջ էր անում իր երկար զրույցներին:
– Կայ, – շշնջաց նա, երբ անծանոթ կնոջ տան մոտ տեսավ երիտասարդին:
Կայը թաքցրեց հայացքը: Ինչպե՞ս էր ամեն ինչ բացատրելու Գերդային: Ինչպե՞ս պիտի ասեր, որ մոր հետ էր ապրում, որ լքել էր իրենց տունն ու նրան` մոր կողքին լինելու համար: Հոգու խորքում նա գիտեր, որ մայրը մեռած էր, որ այդ ամենը խաբկանք էր: Խաբկանք, որին կարող են հավատալ ու որով կարող են ապրել միայն սնահավատ մարդիկ։
– Կայ, – կրկնեց Գերդան:
– Ներիր ինձ, Գերդա, – առանց նրա աչքերի մեջ նայելու, պատասխանեց Կայը, – Ներիր, որ քեզ մենակ թողեցի:
Գերդան սկսեց հիշել իրենց երջանիկ օրերը ու նաև գառնուկին գրկած այն մարդու նկարը մի գրքից, որն հորդորում էր նետել առաջին քարը նրանց, ով անմեղ է:
– Ես ներում եմ քեզ, Կայ:
Բայց Կայը, թեև ներողություն էր խնդրում, չէր սպասում դրան: Նա ցանկանում էր, որպեսզի Գերդան ատի իրեն և շրջվելով՝ դուրս գա այգուց, թողնելով իրեն մենակ իր պատրանքում: Պատրանքում, ուր իրեն պարզապես հեշտ էր ապրելը:
– Ես այստեղ եմ մնում, Գերդա: Ես այստեղ եմ մնում, քանի որ սա է իմ աշխարհը: Ես այստեղ եմ մնում, քանի որ այստեղ կա այն, ինչի կարիքն ունեմ: Ներիր ինձ:
Գերդան հազիվ էր զսպում լացը: Մի պահ մտածեց, թե իր դիմաց ի՛ր Կայը չէր, որ դա ուրիշ Կայ էր, սակայն հիշեց ծերուկի խոսքերը․ եթե չհավատար, որ դա Կայն էր՝ կկորցներ նրան:
– Հիշու՞մ ես պառավի խոսքերն այս այգու մասին: «– Ասում են, թե այնտեղ տարօրինակ մի ուժ է իշխում՝ գերբնական, անբացատրելի ու անտեսանելի: Այն գայթակղում է, խաբում, կուլ տալիս, ստիպում ինքնակամ ենթարկվել իրեն՝ տենչալով սողալ իր առաջ: Այն կանչում է: Լսել եմ, թե արտասովոր մեղեդիով է կանչում՝ լացի ձայն հիշեցնող մեղեդիով: Ու ցանկացածն, ով գտնում է կանչող ուժը, հավերժ մնում է այնտեղ՝ այգում: Նա այլևս չի լքում այն, չքվում է բոլորի կյանքից, թողնում մեզ ծանոթ աշխարհները»:
– Հա, հիշում եմ:
– Ու մի՞թե չես կարծում, Կայ, որ հենց այդ ուժն է քեզ հիմա կուլ տալիս: Մի՞թե չես կարծում, որ դա չարն է: Մի՞թե չես կարծում, որ ոտքդ առել է այն քարին…
– Եթե անգամ չարն է, ես ուզում եմ ենթարկվել նրան: Չար մարդկանց համար դժոխքն ավելի գերադասելի է, Գերդա: Այնտեղ նրանք կարող են անել այն, ինչ սիրում են անել: Դրախտում նրանք իրենց բանտարկված կզգան, սաստված, սանձված: Խնդրում եմ, թող ինձ այստեղ, հասկացիր, որ այստեղ ես երջանիկ եմ:
Գերդան սկսեց լալ: Կարծում էր, որ Կայն անդառնալի ծուղակում է, որ պատռվել են նրա առագաստները ու խորտակվել է նավը:
– Շատ լավ, Կայ: Ես թողնում եմ քեզ այստեղ ու հեռանում: Բայց հիշիր, որ երբ մի օր ցանկանաս վերադառնալ, ես պատրաստ եմ ընդունել քեզ, եթե ոչ ինչպես սիրեկան, ապա ինչպես ընկեր: Հիշիր, որ չեմ այրում կամուրջները, քանի որ ցանկանում եմ վերադարձդ: Երկինք բարձրանալու համար ժամանակ կա՝ կյանքից հետո: Իջիր երկնքից, Կայ, ես կսպասեմ քեզ:
Ապա նա թողեց և հեռացավ: Գուցե Կայն իրոք երջանիկ էր պատրանքում: Այնտեղ չլինողը երբեք չի իմանա դա: Ու նա՝ Գերդան իրավունք չուներ ցրելու այդ պատրանքը: Չէ՛ որ հավատացողի համար այն ավելին է, քան պատրանք: Ու գուցե մեկից խլելով երջանկացնում է մյուսին խորհրդավոր այգին:
Ամեն առավոտ աշխատանքի գնալիս ու նաև երբ նայում էր հյուրանոցի պատուհանից, Գերդան հայացքն հառում էր խորհրդավոր այգուն՝ վերջապես նկատելով, թե որքան մեծ էր այն ու թե որքան գեղեցիկ և միևնույն ժամանակ որքան տգեղ էր նա, ով թողնելով իրեն, գնաց կանչող մեղեդու ետևից: Մեղեդու, որ լացի ձայն էր հիշեցնում:
