Քամիներ

Եթե քսան տարեկան լինեի, բաց կանեի պատուհանը ու կվայելեի քամին: Կփակեի աչքերս ու խորը շունչ կքաշեի՝ ասես մեկ վայրկյանում կուլ տալով ողջ տիեզերքը՝ սերը, հաճույքը, խենթությունը, ազատությունը։ Եթե ջահել լինեի կփախչեի, եթե լինեի ջահել կանհետանայի նրանց կյանքից, ում հայցքներն այժմ ինձ կասկածներ են թվում, ջահել լինեի՝ չէի վախենա սխալվելուց ու եթե…

– Եվա, Եվա, Եվա։
Ու եթե ջահել լինեի կընտրեի ծննդյանս օրը՝ վաղը:
Երբ ժպտում ես, հոնքերիդ տակ ու շուրթերիդ շուրջ կնճիռներ են լինում:
– Եվա, դու ինձ լսու՞մ ես:
Դրանք կան, բայց ես… բայց ես չեմ ժպտում: Տեսնես որտե՞ղ է հիմա: Տեսնես վայելու՞մ է: Ու եթե կա Աստված, դեռ չի՞ պատժել նրան: Կա՛ Աստված: Բայց նա հարամ չի անում իր տվածը՝ կյանքը, նա դրանից հետո է պատժում: Այդ պատճառով էլ բարեգութ է: Ոչ իմ հանդեպ, իհարկե։ Ես ուզում եմ տեսնել նրա տառապանքը, ես ուզում եմ տեսնել հայացքը՝ խղճուկ, կարոտած ու կանչող։
– Եվա, խնդրում եմ, մի լռիր։
Ուզում եմ… համբուրել նրան… դագաղի մեջ: Շուրթերը… Դրանք միշտ ճաքճքում էին ու ստիպված էր լինում բալզամ քսել։ Ես ուզում եմ վերջին բալզամահամ համբույրը։ Ես կլացեի՝ չէի դիմանա: Կլացեի՝ ատելով… նրա հանդեպ տածած սերս… բայց ոչ նրան: Եթե միայն…
– Խնդրում եմ, սիրելիս՝ Եվա, ասա մի բան:
… ասեր մի բան: Զանգեր, գրեր։ Մինչև չես տեսնում դիակը, չես հավատում մահվանը: Եթե միայն տեսնեի: Եթե միայն իմանայի ավարտի մասին ու չսպասեի շարունակությանը: Եթե միայն ես ուրիշ լինեի։ Բաց կանեի պատուհանը…
– Եվա… Ես սիրում եմ քեզ: Ամեն ինչ անցել է, թանկագինս։ Ամեն ինչ լավ կլինի:
Ու ներս կթողնեի քամիները։ Խորը շունչ կքաշեի՝ ասես կուլ տալով ողջ տիեզերքը: Եթե միայն ջահել լինեի… Կպայքարեի…

– Նա ետևից մոտեցավ: Արմունկը գցեց պարանոցիս, սեղմեց ու ետ քաշեց, Աստված իմ, չեմ կարող…
– Խնդրում եմ, կենտրոնացեք: Դուք տեսա՞ք նրա դեմքը:
– Չէ, մութ էր։ Երեկո էր: Քաշեց ինձ, ես ընկա ասֆալտին: Փակեց բերանս ու սկսեց հանել զարդերս:
– Ոչինչ չէ՞ր խոսում, չէ՞ր հայհոյում, չէ՞ր խփում:
– Չէ, լուռ էր: Չէր խփում, միայն զարդերս հանեց ու դրամապանակիս ողջ գումարը: Նոր էի աշխատավարձ ստացել:
– Մենա՞կ էր, մոտակայքում սպասող մարդիկ չկայի՞ն:
– Մենակ էր։ Ես էլ չեմ կարող: Ուզում եմ տուն գնալ։ Հայկ…
– Հա, սիրելիս, գնում ենք:
– Մի քանի հարց ևս և կարող եք գնալ:
– Չէ։ Էլ ոչ մի հարց:
– Եվա, թանկագինս, խնդրում եմ…
– Ի՞նչ զարդեր էին: Կայի՞ն որևէ առանձնահատուկ, եզակի իրեր, որոնք գտնելով՝ կարող ենք հետքի վրա ընկնել:
– Չգիտեմ։ Հայկ…
– Չէ: Եզակի իրեր չկային: Երկու մատանի էր, մեկը մեր պսակադրության մատանին, շղթա, կախազարդ և ականջողեր:
– Երկու կախազարդ…
– Երկու՞:
– Հա, ես երկուսն էի գցել: Ու թևնոց:
– Երևի դրանով էլ գրավել եք նրա ուշադրությունը: Զգացել է, որ լավ ավար կա: Նախկինում դուք չե՞ք զգացել, որ ձեզ հետևեն, տարօրինակ զանգեր չե՞ք ստացել, փողոցում անծանոթ մարդիկ չե՞ն մոտեցել:
– Գուցե մոտեցել են, չեմ հիշում։ Է՞լ ինչ հարց տվեցիք։ Զանգե՞ր։
– Լավ, տիկին, այսքանը բավական է։
– Հայկ։ Գնանք, ես էլ չեմ դիմանում:

Նա այնքան լավն է, այնքան բարի: Մինչ ես պատուհանի մոտ նստած լռում էի , ընթրիք պատրաստեց, բերեց ննջասենյակ: Նայեց վրաս այն հայացքով, որը սովորել էի չնկատել ու որը նկատում էի մի քանի տարի առաջ:
– Ես նրբերշիկ եմ պատրաստել, – ժպտաց, – Մեծ վարպետ չեմ, բայց կուտվի:
– Շնորհակալ եմ:
Էլի՞ մի բան ասել: Ես իրավունք չունեմ խոսելու, երբ նա այստեղ է: Ես իրավունք չունեմ շնչելու այն օդը, որը շնչում է նա: Ես սրիկա եմ։
– Եվա, սիրելիս, արի մոռանանք: Թքած զարդերի վրա էլ, փողերի էլ: Իմ աշխատավարձով այս ամիս յոլա կգնանք: Սա հո ավարտը չէ: Կարևորը, որ քեզ ոչինչ չեն արել, որ դու ողջ ու առողջ ես, այստեղ, մեր տանը: Հանուն ինձ, հանուն Տիգրանի, սթափվիր: Մոռացիր, Եվա: Ամեն ինչ անցել է:
– Շնորհակալ եմ:
– Դու ինձ լսու՞մ ես, Եվա:
– Շնորհակալ եմ:
Նա լռեց, խոժոռեց դեմքն ու դուրս եկավ: Գուցե լացելու, գուցե կատաղության մեջ ոտքերը գետին զարկելու, չգիտեմ: Բայց նա փախավ ինձանից, իմ հայացքից, թեկուզև կարծում էր, թե ոչինչ չեմ ընկալում:
Ուրիշ ի՞նչ անեի: Ստիպված էի, չկար այլ ելք: Պիտի խելագար ձևանայի: Պիտի խաբեի… նորից: Եթե միայն երիտասարդ լինեի… Կփախչեի: Եթե միայն համարձակ լինեի…
– Եվա…
Եթե միայն կարողանայի, ուժ գտնեի… գոնե ստելու ուժ, ինձ զսպելու ուժ, մեղքի զգացումից ազատվելու ուժ…
– Բարի գիշեր, Եվա…
Ուզում եմ բացել պատուհանը ու ներս թողնել քամիները: Զգալ դրանց սառնությունը: Զգալ, որ դեռ ի զորու եմ ինչ-որ բան զգալու: Որ անզգա չեմ: Որ սրբություն չունեցող դավաճան եմ, ամոթ չունեցող խաբեբա եմ, կեղտոտ պոռնիկ եմ, բայց դեռ մի բան կարող եմ զգալ… բացի ոչնչության զգացումից:
Նա խոհանոցում թույն էր պատրաստում ինձ համար ու մահս սկուտեղի վրա բերում սենյակ:
«Ես նրբերշիկ եմ պատրաստել: Մեծ վարպետ չեմ, բայց կուտվի», ասում էր:
«Առ, այ քած, ես սիրում եմ քեզ, քանի որ աշխարհի լավագույն տղամարդն եմ, կեր բոզի ծնունդ, երկու օր է ոչինչ չես կերել, լափիր ու շնթռիր դուրս ընկածի մեկը, լափիր ու շնթռիր՝ ես անհանգստանում եմ քեզ համար», լսում էի ես:

– Ես սիրում էի: Մի՞թե կարելի է մեղադրել, մի՞թե կարելի է քարկոծել սիրո համար: Ես սիրում էի նրան: Չե՞ք սիրել։ Չգիտե՞ք, թե ինչպես է դա լինում: Չե՞ք մտածել, որ հանուն մեկի, կարող եք վիճել ծնողների հետ, հեռանալ տանից… Իհարկե սիրել եք, իհարկե զգացել եք, որ պատրաստ եք թքել ամեն ինչի վրա: Ես սիրում էի: Մի՞թե կարելի է մեղադրել: Չե՞ք զգացել հրճվանք այն մտքից, որ մեկը կա ձեր կողքին, որ նա ամբողջովին ձերն է։ Կարող է հրամայել, սաստել, կարող է անել ձեզ հետ ինչ ուզում է: Եվ որ դուք էլ ունեք նրա հանդեպ նույն իրավունքը: Որ պատկանում եք իրար… Չե՞ք զգացել նման բան: Չե՞ք զգացել, որ սիրտն, անկախ ձեզանից, արագ է զարկում ու փոխվում է շնչառությունը։ Որ ուզում ես ժպտալ, ուզում ես դիպչել, ուզում ես կապել նրան քեզ, չհեռանալ երբեք: Հավերժություն ես ուզում: Դա մեզանից հզոր է: Դուք դա սաստե՞լ գիտեք: Ուրեմն դուք ի զորու չեք պաշտելու։ Ես պաշտում էի նրան: Որտեղի՞ց իմանայի, որ դա սուտ էր, որտեղի՞ց իմանայի, որ թակարդն եմ ընկել, ինչպե՞ս տարբերեի։ Ես սիրում էի: Չգիտեմ, թե ինչու եմ պատմում այս ամենը: Ես ձեր գիրքն եմ կարդացել… Զգում եմ, որ բացի ձեզանից ոչ ոք չի կարող հասկանալ… Ներել…
– Ես ներելու ոչինչ չունեմ ձեզ:
– Ունեք։ Պարզապես ներեք իմ արարքն ու թույլ տվեք զգալ, որ ես այնքան էլ գարշելի չեմ, որ ես այնքան էլ վատը չեմ: Որ դա կարելի է ներել։ Օգնեք, որ ներեմ ինքս ինձ, այլապես չեմ կարող ապրել: Որտեղի՞ց… Որտեղի՞ց իմանայի, որ ստախոսի թակարդն եմ ընկել: Ես դավաճան էի… Անհավատարիմ… Համաձայն եմ: Բայց ես սիրում էի, ես կուրացած էի: Դե, մի բան ասեք։ Մի՞թե չեք սիրել:
– Սիրել եմ։ Բազմիցս։
– Մի՞թե բոլորի մոտ չէ այդպես, մի՞թե այլ սեր է լինում։ Լինու՞մ է, երբ սիրես, ինքդ քեզ ասես՝ մի սիրիր, ու հավատաս դրան:
– Ինձ հետ չի եղել:
– Դե ուրեմն ասե՛ք, որ մեղավոր չեմ։ Ազատե՛ք ինձ մեղքից։ Արդարացրեք ինձ: Ես չունեմ ոչ մի արդարացում…
– Ձեր արդարացումն այս խոսքերն են, Եվա, այս փոշմանանքը: Չե՞ք զգում, որ մաքրում եք ձեզ այս տառապանքով: Ես այս խոսքերը «գարշելի» մարդուց հազիվ թե լսեի: Դուք պիտի ավելի լավը լինեք ձեր ամուսնու ու որդու համար: Կարող եք ձեր մեղքն այդպես քավել:
– Ասե՞մ Հայկին։ Ասե՞մ, որ դավաճանել եմ իրեն այդ լակոտի հետ, որ նա խաբել է ինձ, ձևացրել, թե նեղության մեջ է, դրդել գողության, դրդել էլի մի խաբեության ու փախել։
– Ոչինչ մի ասեք: Դա ավարտը կլինի, Եվա: Լուռ պաշտեք Հայկին ու մի բացատրեք: Երդվեք հենց հիմա, որ ոչնչով չեք բարդացնի նրա կյանքը, որ երբեք ցավ չեք պատճառի նրան, որ կփորձեք լինել լավագույնը, նրանը։ Երդվե՛ք։
– Երդվում եմ, որ կպաշտեմ Հայկին, երդվում եմ, որ ոչնչով չեմ բարդացնի նրա կյանքը, երդվում եմ, որ ցավ չեմ պատճառի նրան, երդվում եմ, որ կլինեմ լավագույնն ու նրանը։
– Ուրեմն չդրժեք ձեր երդումը, Եվա, այլապես նորից ստիպված կլինեք կրել ձեր բոլոր մեղքերի բեռը:

Եթե ջահել լինեի, կփախչեի: Կթողնեի Հայկին, կգտնեի մեկ ուրիշին, կամ հավերժ միայնակ կմնայի: Եթե ջահել լինեի, ամեն ինչ խենթության վրա կբարդեի ու ազատության: Եթե ջահել լինեի, կհեռանայի… Բայց ես ջահել չեմ, ես չունեմ ետդարձի ճամփա: Իմ շուրթերի շուրջ ու հոնքերի տակ մի՛շտ են կնճիռներ։
– Դու լսու՞մ ես ինձ, Եվա:
Եթե ջահել լինեի, կանհետանայի նրանց կյանքից, ում հայացքներն ինձ կասկածներ են թվում: Եթե ջահել լինեի, կմոռանայի: Եթե ջահել լինեի, կընտրեի իմ ծննդյան օրը՝ վաղը: Բայց ես ջահել չեմ: Ես չունեմ փախչելու իրավունք:
– Չգիտեմ, թե ինչ անեմ քեզ հետ, Եվա, երբ էսպես լռում ես, սպանում ես ինձ:
Ես ուզում եմ տեսնել այդ խաբեբային… դագաղում: Վայելել վերջին բալզամահամ համբույրը: Որովհետև ես սիրում էի: Դուք չե՞ք սիրել։ Չգիտե՞ք, թե դա ինչ է։ Եվ մի՞թե կարելի է մեղադրել սիրո համար:
– Ասա մի բան… Ես գիտեմ, որ դու խելագար չես, Եվա:
Ես ուզում եմ, որ պատուհանը… էլ երբեք չբացվի։ Որ իմ կյանք այլևս երբեք չխուժեն քամիները: Ես ջահել չեմ։
– Եվա… Դե մի բան ասա…
– Ես սիրում եմ քեզ, Հայկ։
– Ի՞նչ, – զարմացած ժպտաց նա:
– Ես սիրում եմ քեզ, Հայկ: Գրկիր ինձ:
Նա փարվեց ինձ ու միայն այդ ժամանակ հասկացա, թե ինչ ցուրտ էր սենյակում: Սենյակում, որտեղ քամիներ էին…
«Երդվում եմ, որ կպաշտեմ Հայկին, երդվում եմ, որ ոչնչով չեմ բարդացնի նրա կյանքը, երդվում եմ, որ ցավ չեմ պատճառի նրան, երդվում եմ, որ կլինեմ լավագույնն ու նրանը»:
Սա՛ է իմ աղոթքը: Սա՛ է քավության իմ ուղին։